سکته مغزی تغییری در عملکرد مغز است که معمولاً حاد بوده و به دلیل آسیب دیدن یا کشته شدن سلول های مغز رخ می‌دهد. تغییرات صورت گرفته باعث ایجاد دگرگونی هایی در عملکرد نرمال فرد می‌شوند. برای مثال، ممکن است فرد دیگر نتواند حرف بزند یا دست یا پای خود را حرکت دهد. سکته‌های مغزی عمدتاً به دلیل کاهش یا توقف جریان خونرسانی به سلول‌های مغز رخ می‌دهند. گاهی اوقات به سکته مغزی، حمله مغزی یا حادثه قلبی عروقی (CVA) هم گفته میشود. این نوع سکته خیلی شبیه به حمله قلبی است، تنها تفاوت آن این است که در مغز اتفاق می‌افتد. سکته مغزی نیز، مانند حمله قلبی یک فوریت پزشکی است. در این شرایط باید فوراً و بدون تعلل با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. اگر فردی مشکوک به سکته مغزی باشد، باید سریعاً اقدام کرد، چرا که سرعت درمان تأثیر قابل توجهی در نتیجه درمان دارد.
علائم و نشانه ها
علائم سکته مغزی به این بستگی دارند که چه قسمتی از مغز و چه مقدار از بافت مغز درگیر شده‌اند.
معمولاً علائم سکته مغزی به طور ناگهانی بروز می‌کنند (در عرض چند دقیقه یا یک ساعت).
معمولاً این علائم با هیچ‌گونه دردی همراه نیستند.
ممکن است علائم به صورت گذرا ظاهر شوند، یا کاملاً از بین بروند، و یا در طول چندین ساعت بدتر شوند.
هنگامی که علائم در زمان کوتاهی (کمتر از 24 ساعت) به طور کامل از بین بروند، به این وضعیت سکته مغزی ایسکمیک گذرا (TIA) گفته میشود.
یک سوم تمامی سکته‌های مغزی در طول خواب اتفاق می‌افتند، بنابراین افراد اولین بار بعد از بیدار شدن متوجه علائم می‌شوند؛ چنین وضعیتی، تعیین زمان وقوع سکته مغزی را دشوار می‌کند.
شایع‌ترین علائم سکته مغزی که امکان دارد رخ دهند عبارتند از:
ضعف در دست یا پای یک طرف از بدن، و یا هر دوی آن‌ها: این وضعیت از ضعف بسیار خفیف تا فلج شدن کامل را در برمی‌گیرد. ممکن است در یک طرف بدن یا قسمتی از آن احساس سوزن سوزن شدن یا لمس شدن کامل وجود داشته باشد.
ضعف در عضلات صورت: ممکن است صورت شل شده یا کج به نظر بیاید. از آنجا که بیمار قادر به کنترل حرکت لب‌ها و زبانش نیست، حرف زدنش نامفهوم میشود.
مشکل تکلم: بیمار نمی‌تواند صحبت کند، حرف‌هایش بسیار نامفهوم هستند، یا وقتی حرف می‌زند کلمات مشکلی ندارند اما مطالبی که می‌گوید بی‌معنی هستند.
مشکلات هماهنگی: احتمال دارد حرکات بیمار ناهماهنگ به نظر رسیده و تلوتلو بخورد یا برای راه رفتن یا بلند کردن اجسام مشکل داشته باشد.
گیجی: ممکن است بیمار نتواند تعادل خود را حفظ کند یا احساس گیجی کند یا مشکل بلع داشته باشد.
مشکلات بینایی: گاهی اوقات بیمار دچار مشکلات بینایی میشود، مانند دوبینی، از دست دادن دید جانبی (کناری)، یا نابینایی. (معمولاً تاری دید به تنهایی جزء علائم سکته مغزی نیست).
سردرد ناگهانی: ممکن است یک سردرد، شدید و ناگهانی بدون هیچ مقدمه‌ای بروز کند.
از دست دادن هوشیاری: ممکن است بیمار بی‌هوش شود یا به هوش آوردن سخت شده و فوت کند.
علت ها و دلایل
دو دلیل اصلی بروز سکته مغزی، دلایل ایسکمیک (انسدادی) و خونریزی دهنده نام داشته و به رگ‌های خونی موجود در مغز مربوط می‌شوند.
• سکته مغزی ایسکمیک هنگامی رخ می‌دهد که مجرای یک رگ خونی بسته میشود یا آن قدر باریک میشود که خون کافی برای تأمین اکسیژن و زنده نگه داشتن سلول‌های مغز از آن عبور نمی‌کند.
پلاک‌های به وجود آمده در دیواره‌های رگ‌های خونی (یا انباشت رسوبات چرب حاوی کلسترول که به آن تصلب شرایین گفته میشود) می‌توانند مجرای رگ های خونی تغذیه کننده مغز را باریک کنند. این پلاک ها آن قدر انباشته می‌شوند تا جایی که مرکز رگ به قدری باریک میشود که خونی از آن عبور نکند، یا اگر هم عبور کند مقدار آن بسیار ناچیز باشد. عوامل بسیاری از جمله بالا بودن کلسترول و فشار خون بالا می‌توانند باعث تشکیل پلاک شوند. گاهی اوقات پلاک‌ها در رگ خونی کوچکی که تنها بخش بسیار کوچکی از مغز را تغذیه می‌کنند تشکیل می‌شوند، البته گاهی اوقات نیز در رگ های بزرگ موجود در گردن یا در سرخرگ‌های ورودی به مغز (شریان‌های مغزی ) تشکیل می‌شوند.
سکته‌های مغزی ایسکمیک همچنین به دلیل وجود لخته‌های کوچک خون یا آمبولی نیز رخ می‌دهند این لخته‌ها در جریان خون حرکت می‌کنند و درجایی که سرخرگ باریک میشود در آن گیر می‌کنند. گاهی اوقات این لخته‌ها از تکه‌های شکسته شده از پلاک‌های موجود در سرخرگ‌های بزرگتر به وجود میآیند، و گاهی اوقات هم از قلب میآیند.
در اینجا درمان طوری طراحی میشود که بتواند انسداد به وجود آمده را شکسته و پراکنده ساخته یا آن را بین ببرد (پایین‌تر، قسمت درمان را ببینید).
سکته مغزی خونریزی دهنده هنگامی رخ می‌دهند که دیواره یک رگ خونی ضعیف میشود و خون از آن به مغز نشت می‌کند.
با بروز چنین وضعیت، علاوه بر کاهش جریان خونی که از کنار ناحیه سوراخ شده می‌گذرد، خون وارد شده به مغز همراه با تجزیه شدنش سلول‌های مغز را نیز تخریب می‌کند. اگر خون زیادی نشت کند، می‌تواند کم کم باعث افزایش فشار در مغز شود، زیرا مغز در محفظه جمجمه محصور است و جایی برای افزایش حجم بافت مغز وجود ندارد. به همین دلیل افزایش حجم خون نشت کرده، با وارد کردن فشار به بافت مغز، آن را فشرده کرده و نواحی مهمی از مغز را می‌کشد.
معمولاً خطر سکته‌های مغزی خونریزی دهنده جدی‌تر از سکته‌های مغزی ایسکمیک است. 30 تا 50% از افرادی که دچار این نوع سکته می‌شوند، فوت می‌کنند.
در اینجا هدف درمان توقف یا جلوگیری از خونریزی به درون بافت مغز است (پایین‌تر، قسمت درمان را ببینید).
راه ها و روش های درمان
بیمار باید پس از دریافت درمان‌های اولیه هر چه زودتر انجام یک برنامه درمانی توانبخشی را تحت نظر یک فیزیوتراپ آغاز کند. معمولاً در صورتی که بیمار از نظر وضعیت بالینی ثبات داشته باشد، پزشک ظرف 48 ساعت پس از بروز سکته مغزی او را به یک فیزیوتراپ ارجاع می‌دهد. بعضی افراد ظرف چند روز از اثرات سکته مغزی بهبود می‌یابند، اما برای اکثر افراد بهبودی به تدریج و در طول دوره توانبخشی حاصل میشود. بخش اعظم بازیابی توانایی‌های عملی در سه ماه اول پس از بروز سکته مغزی رخ می‌دهد. اکثر افراد، با بهره‌گیری از راهنمایی‌های ارائه شده، می‌توانند تا دست کم یک سال پس از بروز سکته به بهبود توانایی‌های خود در زمینه انجام کارهایی که نیازمند توانایی‌های عملی هستند و همچنین ظرفیت هوازی (ایروبیک) خود ادامه دهند.
پس از آن سرعت پروسه بهبودی کاهش می‌یابد، اما معمولاً برای دوره‌ای طولانی همچنان ادامه پیدا کند. عموماً پس از مرخص شدن از بیمارستان نیز برنامه توانبخشی از طریق برگزاری جلسات فیزیوتراپی در خانه یا در یک کلینیک فیزیوتراپی سرپایی ادامه می‌یابد. فیزیوتراپ‌ها دقیقاً برای ارزیابی مشکلات حرکتی و/یا از دست دادن توانایی‌های حسی که می‌تواند در نتیجه یک سکته مغزی رخ دهد آموزش می‌بینند. فیزیوتراپ از طریق بازآموزی حرکتی، برای آموزش مجدد قابلیت‌های حرکتی و فعالیت‌های عملکردی مانند بلند شدن از حالت نشسته، راه رفتن و استفاده از دست درگیرِ عوارض سکته تلاش می‌کند. فیزیوتراپ‌ها، مشخصاً، بر روی موارد زیر تمرکز می‌کنند:
• تمرینات تقویتی و حرکتی برای دست و پای درگیر؛
• نرمال‌سازی کشیدگی در گروه عضلات درگیر؛
• ثبات و تقویت بالا تنه؛
• بازآموزی تعادل جهت بهبود ثبات و هماهنگی حرکات؛
• بهبود توانایی تحمل و استقامت در طول تمرینات ورزشی؛
• فعالیت‌های عملکردی برای افزایش استقلال بیمار و میزان مشارکت او در فعالیت‌های روزانه؛
• بازآموزی حسی برای کمک به جبران کاهش یا تغییرات به وجود آمده در حواس
متدهای درمانی
اینکه از چه متدهایی در توانبخشی سکته مغزی استفاده میشود، به نحوه تأثیر سکته بر بدنتان بستگی دارد. ممکن است نیاز باشد که از طریق انجام تمرینات ورزشی که برای کمک به افزایش هماهنگی و قدرت بدنی شما طراحی شده‌اند مهارت‌های حرکتی‌تان را تقویت کنید. اغلب از آموزش قابلیت‌های حرکتی نیز استفاده میشود تا شما را قادر سازد که در حین راه رفتن از عصا یا واکر استفاده کنید. همچنین ممکن است از محدودیت درمانی هم بهره گرفته شود، چون در این روش استفاده از اندام‌های درگیر نشده محدود میشود تا بتوانید بر روی بهبود عملکرد اندام‌های درگیر عوارض سکته کار کنید.
هنگامی که می‌خواهید گرفتگی عضلاتتان را کاهش دهید، می‌توانید از متد درمان دامنه حرکتی و تمرینات ورزشی استفاده کنید. گاهی اوقات نیز بیماران می‌توانند از فعالیت‌هایی که با کمک دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شوند بهره بگیرند. این فعالیت‌ها، مواردی از جمله تحریک الکتریکی جهت کمک به تحریک عضلات ضعیف شده را شامل می‌شوند.
متد درمانی TMS: تحریک سلول‌های عصبی موجود در مغز با مغناطیس درمانی می‌تواند به بهبود بیمار کمک کند. پزشک، برای انجام متد تحریک مغناطیسی مغز (TMS)، یک کویل مغناطیسی بزرگ را در کنار جمجمه بیمار قرار می‌دهد، که جریان‌های الکتریکی تولید کرده و سلول‌های عصبی را تحریک می‌کند.
پس از بروز سکته مغزی، ممکن است یک طرف مغز بیش فعال شده و مدارهای آن اضافه‌بار پیدا کنند. این متد درمانی می‌تواند باعث بازیابی تعادل میان دو طرف مغز شود.
مدت زمان توانبخشی
طول توانبخشی شما به شدت سکته مغزی و میزان آسیب‌های وارده بستگی دارد. بعضی از بیماران خیلی زود بهبود می‌یابند در حالی که بعضی دیگر به ماه‌ها فیزیوتراپی نیاز دارند. برنامه توانبخشی سکته مغزی شما، که مخصوص خودتان طراحی میشود، بسته به سرعتتان در بازآموزی توانایی‌های عملی و مهارت‌های از دست رفته و سایر توانایی‌ها و مهارت‌های دیگری که نیاز به کار و تمرین دارند تغییر می‌کند. بعضی افراد بسیار سریع‌تر از دیگران به درمان جواب می‌دهند که این امر اغلب به شدتِ علائم بیمار مربوط میشود.
تیم پزشکان و فیزیوتراپ‌های ما سخت تلاش خواهند کرد تا شما را در مسیر بهبودی قرار داده و به شما در مدیریت شیوه زندگی‌تان کمک کنند تا خطر دچار شدن شما به سکته مغزی در آینده کاهش یابد. این امر با کمک به شما برای دستیابی به یک شیوه زندگی سالم و پویا و حفظ آن میسر میشود. در اینجا یکی از اهداف اصلی ما قادر ساختن شما به از سر گیری نقش‌ها و فعالیت‌هایی است که پیش از دچار شدن به سکته مغزی از آن‌ها لذت می‌بردید، که عبارتند از مشارکت اجتماعی، تفریحات و شاید هم برگشتن به سر کار.
ورزش و حرکات اصلاحی
تمرین1
برای تقویت عضلاتی که شانه‌ها را ثابت نگه‌می‌دارند
- به پشت دراز بکشید و دست‌هایتان را در دو طرف بدنتان روی زمین قرار بدهید.
- در حالی که آرنجتان کاملاً صاف نگه‌داشته‌اید، دست درگیرتان را طوری تا سطح شانه‌تان بالا بیاورید که و پنجه دستتان رو به سقف قرار بگیرد.
- دستتان را به طرف سقف بالا ببرید، طوری که تیغه شانه‌تان از روی زمین بلند شود.
- 3 تا 5 ثانیه در این وضعیت بمانید، و سپس عضلاتتان را ریلکس کرده و اجازه بدهید که تیغه شانه‌تان دوباره به با زمین تماس یابد
- حرکت بلند کردن شانه را چند بار به آرامی تکرار کنید
- دستتان را دوباره در کنار بدنتان روی زمین قرار دهید.
تمرین 2
برای تقویت عضلات شانه و همچنین عضلاتی که آرنج را صاف می‌کنند
- به پشت دراز بکشید، هر طرف از نوار لاستیکی را در یک دست بگیرید در این تمرین به قدری کشش ایجاد کنید که کمی نیروی مقاومت به وجود آید، اما نه آن‌قدر که باعث فشار بیش از حد شود
- برای شروع، هر دو دست را در کنار مفصل ران درگیر نشده قرار داده و آرنج‌هایتان را تا حد امکان صاف نگه‌دارید.
- دست درگیر خود را به صورت قطری بالا بیاورید و به طرف بیرون و بالای سرتان بکشید، به طوری که آرنجتان صاف باقی بماند. در تمام طول تمرین دست درگیر نشده‌تان باید ثابت سرجای خود بماند.
- در طول تمرین، کش آن‌قدر بکشید که نیروی مقاومت ایجاد شود.
تمرین 3
برای تقویت عضلاتی که آرنج را صاف می‌کنند
- به پشت روی زمین دراز کشیده، دست‌هایتان را در کنار دو طرف خود بر روی زمین قرار داده و یک حوله لوله شده را زیر آرنج درگیرتان قرار دهید.
- آرنج درگیر را در همان حال که روی حوله قرار گرفته خم کنید و دستتان را به طرف شانه‌تان بالا ببرید.
- چند ثانیه در این وضعیت بمانید.
- آرنجتان را صاف کنید و در همان حالت نگه‌دارید.
- این حرکت را چند بار به آرامی انجام دهید.
یادآوری: سعی کنید نگذارید که دستتان به طرف شکم و سینه‌تان بپیچد.
تمرین 4
برای بهبود کنترل باسن، جهت آماده شدن برای فعالیت‌های پیاده روی
- برای شروع پای درگیر نشده‌تان را صاف روی زمین قرار داده و پای درگیرتان را خم کنید.
- پای درگیرتان را بلند کنید و آن را از روی پای درگیر نشده‌تان عبور دهید.
- پای درگیرتان را دوباره بلند کرده و به جای اولش برگردانید.پ
- این حرکت چند بار تکرار کنید.
تمرین 5
برای افزایش توانایی کنترل باسن و زانو
- برای شروع زانوهایتان را خم کنید به طوری که کف پاهایتان بر روی زمین قرار گیرند.
- به آرامی پاشنه پای درگیرتان را به سمت پایین بلغزانید، تا اینکه پایتان صاف شود.
- پای درگیرتان را، با حرکت دادن در امتداد زمین، به وضعیت اولیه‌اش حرکت دهید. در تمام مدت تمرین تماس پاشنه پایتان را با زمین حفظ کنید.
یادآوری: اگر این تمرین را بدون کفش انجام دهید پاشنه پایتان روان‌تر خواهد لغزید.
تمرین 6
برای مناسب‌سازی نحوه جابجایی وزن بدن و رسیدن به کنترل مورد نیاز زانو برای راه رفتن
- طوری بایستید که طرف درگیرتان در کنار سطح بالایی پیشخان آشپزخانه یا هر سطح محکم دیگری قرار گیرد. دست درگیر نشده خود را به عنوان تکیه‌گاه روی سطح پیشخان قرار دهید.
- پای درگیر نشده‌تان را از روی زمین بردارید، طوری که تنها بر روی پای درگیرتان بایستید.
- در یک دامنه حرکتی کوچک، پایی که بر روی آن ایستاده‌اید را به آرامی خم و راست کنید. تلاش کنید این حرکت را روان انجام داده و نگذارید زانویتان به چپ و راست خم شود یا به صورت ناگهانی به حالت صاف برگردد.
- حرکت خم و راست کردن زانو را چند بار به آرامی تکرار کنید.
تمرین 7
برای مناسب‌سازی نحوه جابجایی وزن بدن و همچنین تقویت عضلات لگن و باسن
- طوری بایستید که روبروی سطح بالایی پیشخان آشپزخانه یا سطح محکم دیگری قرار گرفته و ازآن به عنوان تکیه‌گاه استفاده کنید.
- وزنتان روی پای راستتان قرار دهید و در حالی که زانویتان صاف است، پایتان را بالا بیاورید.
- در حالی که هر دو پایتان روی زمین هستند وزنتان را به مرکز (بین دوپا) برگردانید.
- وزنتان را روی پای چپ قرار دهید و پای راستتان را از کنار بالا بیاورید و در همین حال پشت و زانویتان را صاف نگه دارید.
- پاهایتان را عوض کنید و این حرکت چند بار انجام دهید.
