همه روزه بیماران زیادی به علت دردهای عضلانی به پزشک مراجعه می کنند. طبق تحقیقات موجود، اگر به طب کلاسیک و سنتی بسنده کنیم فقط در سی درصد از این بیماران به تشخیص می رسیم و قسمت عمده آنها ، یعنی هفتاد درصد، بدون تشخیص باقی می مانند.
این بیماران بدون تشخیص دچار مشکلات زیادی می شوند. برخی از آنان با نگرانی از بیماری های خطرناک (مانند سرطان، ام اس و ...) به پزشکان متعددی مراجعه می کنند و هزینه فراوانی جهت ویزیت و تست های تکمیلی می پردازند، معمولا نتیجه این تست های تکمیلی نرمال یا در حد نرمال است و فقط نگرانی بیمار را افزایش می دهند.
برای برخی از این بیماران، تشخیص ناراحتی اعصاب مطرح می شود که مشکلات جدیدی را به وجود می آورد.
سئوالی که در اینجا مطرح می شود این است که: واقعا تشخیص این بیماری چیست؟ آیا می توان کاری برای آنان انجام داد؟ حدود 25 سال پیش، دو محقق به نامهای تراول و سیمون با تعریف نقطه ماشه ای و معرفی درد میوفاسیال، دریچه ای جدید به سوی تشخیص دردهای عضلانی گشودند.
سندرم (بیماری) درد میوفاسیال
علایم
بیماری: اغلب بیماران از درد موضعی که محدود به عضله یا مفصل خاصی نیست
شکایت دارند. بسیاری ازاین بیماران دچار اختلالات حسی (مثلا کاهش حس، خواب
رفتن دست وپا، سوزش) هستند. در برخی از آنان کاهش قدرت عضلانی نیز دیده می
شود، در این بیماران می توان یک نقطه دردناک به نام نقطه ماشه ای یافت، با
فشارروی این نقطه، درد در کل دست یا پا ایجاد می شود.
با توجه به اینکه علائم فوق گیج کننده هستند، یک مثال شایع از بیمارمبتلا به درد میوفاسیال می تواند به درک مطلب کمک کند.
خانم
پنجاه ساله ای به علت درد شانه واندام فوقانی راست از شش ماه پیش مراجعه
کرده است. وی علت درد را به کار زیاد ناشی از چند روزمراقبت از فرزند
بیمارش نسبت می دهد. با سئوالات بیشتر مشخص می شود که درد وی با فعالیت
زیاد می شود. گاهی آرنج و ساعد ش گزگز و مورمور می کند، در هوای سرد بدتر
می شود و وقتی سر شانه هایش را ماساژ می دهند دردش تسکین می یابد.
تا
کنون دو یا سه بار هنگام ظرف شستن دچار درد شدید دست شده و ظرف از دست وی
رها شده است. با معاینه مشخص می شود که نقطه ای در عضلات سر شانه اش وجود
دارد که با فشار روی آن، حالت سوزن سوزن شدن آرنج ودرد وی افزایش می یابد.
رادیولوژی گردن، مختصری آرتروز و کاهش فاصله بین مهره ای را نشان می دهد.
نوارعصب وی نرمال است و آزمایشات خونی در حد طبیعی هستند و فقط کلسترول وی بالاست.
مثال
فوق یکی از شایعترین تظاهرات این بیماری است. لازم به ذکر است که در این
بیماران حتما باید بررسی های کاملی صورت گیرد، چرا که علایم ذکر شده
دربیماری های مهمی نظیر: فشار روی ریشه های گردنی، آرتروز گردن، سندرم تونل
مچ دستی، اختلالات کارکرد تیروئید، کمبود کلسیم و برخی ویتامینها و کم
خونی نیز رخ می دهد.
شیوع
بیماری: حدود50% از بیماران دارای دردهای مزمن عضلانی به درد میوفاسیال
مبتلا هستند. این بیماری در مردان و زنان به یک نسبت دیده می شود.
تشخیص:
تشخیص بر اساس شرح حال و علایم بالینی صورت می گیرد. همانطور که گفته شد
باید با یک شرح حال دقیق و معاینه کامل و بررسی های تکمیلی، احتمال سایر
علل را نیز بررسی کنیم. نکته مهم این است که هیچ تست یا بررسی اختصاصی
برای تشخیص این بیماری وجود ندارد و فقط با معاینه دقیق می توان به نتیجه
رسید.
عوارض: این بیماری کشنده نیست و اثری روی طول عمر بیمار نمی
گذارد ولی به علت درد و سایر مشکلات همراه، شدیدا کیفیت زندگی را کاهش می
دهد. همین علت سبب شده است که متخصصین طب فیزیکی که به افزایش کیفیت زندگی
اهمیت زیادی می دهند، به این بیماری علاقه زیادی پیدا کنند.
درمان:
برای درمان این بیماری روش های متعددی پیشنهاد شده است که متداول ترین
آنها عبارتند از: تزریق موضعی، فیزیوتراپی های خاص، و استفاده از روش "کشش
واسپری". در مواردی که اختلالات زمینه ای نظیر کم خونی یا اختلال عملکرد
تیروئید وجود دارند، آنها را نیز باید درمان کرد.
در پایان باید
متذکر شد که علیرغم گذشت 25 سال از معرفی این بیماری و وجود کتب ومقالات
تخصصی متعدد، هنوزهم برخی از صاحبنظران، این بیماری را قبول ندارند.
صرف
نظر از مباحث ومجادلات فوق، باید پذیرفت که در صورت معاینه دقیق و صرف
زمان کافی می توان بسیاری از بیماران دچار" دردهای عضلانی ناشناخته " را
تشخیص داد و درمان کرد. به عبارت دیگر شاید" بیماری" را بتوان انکار کرد
ولی "بیمار" و "درد وی" قابل انکار نیست بلکه محتاج توجه پزشک است.
آرتروز
پیش زمینه
آرتروز(اوستئوآرتریت،
آرتروز، اوستئوآرتروز) بیماری مزمنی است که مفاصل خاصی (مفصل هایی با
ساختمان سینوویال) را درگیرمی کند. مفاصل بزرگی که وزن بدن را تحمل می
کنند (زانو- ران) بیشتر در معرض این بیماری هستند.
آرتروز در افراد مسن شایع تراست ولی ممکن است به علل ژنتیک یا آسیب قبلی مفصل در جوانان نیز بروز کند.
نحوه ایجاد و پیشرفت بیماری
در
آرتروز، غضروف مفصلی دچار ترک خوردگی می شود، سلول های غضروف ساز سعی می
کنند یا تولید غضروف جدید از پیشرفت بیماری جلو گیری کنند ولی سرانجام،
بیماری بر روند ترمیم غضروف غلبه می کند و غضروف تکه تکه می شود و استخوان
زیر آن به مفصل راه می یابد.
علایم بیماری
- درد مفصل که با فعالیت تشدید می یابد مهمترین علامت این بیماری است.
-
خشکی مفصل نیز بسیار شایع است. خشکی مفصلی در بیماری آرتروز کمتر از نیم
ساعت طول می کشد (منظور از خشکی مفصلی این است که وقتی بیمار برای مدت
طولانی بی حرکت می ماند و سپس می خواهد حرکت کند، احساس می کند که مفصل وی
خشک شده است).
- گاهی مفاصل مبتلا به ارتروز دچار ورم می شوند.
- ممکن است بیمار به علت درد زانو نتواند از حداکثرقدرت عضلات ران استفاده کند و بطور گاه به گاه دچار ضعف و خم شدن زانو گردد.
علل ایجاد آرتروز
- بیماری آرتروز می تواند اولیه یا ثانویه باشد.
- آرتروز اولیه: یعنی آرتروزی که بدون وجود زمینه قبلی به وجود می آید. اکثر آرتروزها از این نوع هستند.
- آرتروز ثانویه: یک عامل زمینه ای سبب ایجاد آن شده است (مثلا روماتیسم مفصلی یا ضربه به مفصل)
بررسی های آزمایشگاهی
هنوز تست آزمایشگاهی که بتوان توسط آن آرتروز را تشخیص داد کشف نشده است.
بررسی های تصویری
در موارد خاص می توان از رادیوگرافی ساده، MRI یا اسکن استخوان استفاده کرد.
درمان
برنامه توانبخشی
تغییر برنامه زندگی ، خصوصا ورزش منظم و کاهش وزن از اجزاء اساسی کنترل درد آرتروز هستند.
فیزیوتراپی: تقویت عضلات اطراف مفصل مبتلا سبب بهبود درد و احساس تعادل بیشتر (در مورد زانو) می گردد.
کشش عضلات نیز بسیار مهم و اساسی است.
ورزش های هوازی نیز نقش مهمی در کنترل دراز مدت علایم دارند.
گاهی استفاده از وسایل کمکی (مثلا عصا) کمک کننده است.
سایر اقدامات غیر جراحی
-
تزریق استرویید سبب کاهش درد و التهاب مفصل می گردد و این اثرات معمولا
2-1ماه باقی می مانند. تزریقات مکرر خصوصا در مفاصل زانو و ران توصیه نمی
شوند.
- تزریق اسید هیا لورونیک: روش نسبتا جدیدی است و بر اساس مقالات منتشر شده می تواند در کاهش درد موثر باشد.
-
تحریک الکترومغناطیسی: برای افرادی که آرتروز زانو دارند اخیرا روشی به
صورت تحریک غیر مداوم الکترومغناطیسی مورد تایید اداره دارو و درمان امریکا
قرار گرفته است که سبب بهبود درد وعملکرد بیمار می گردد.
اگر درمان های فوق موثر واقع نشدند، اقدام بعدی جراحی است.
جراحی
زانو
1- شست و شو به روش آرتروسکوپی: به امید خارج کردن مواد داخل مفصل انجام می گیرد. مورد قبول همه متخصصین نیست.
2- تصحیح راستای مفصل: در مورد مفاصلی که تغییر زاویه داده اند کاربرد دارد.
3- فیکس (بی حرکت) کردن مفصل: مفصل را فیکس می کنند تا حرکت و درد نداشته باشد.
4- تعویض مفصل (آرترو پلاستی)
مفصل ران
1- تصیح راستای مفصل
2- فیکس کردن مفصل
3- تعویض (بی حرکت) مفصل
پیش گیری
برخی مطالعات نشان داده اند که حفظ وزن متعادل خصوصا در خانم ها سبب کاهش احتمال بروز آرتروز زانو و ران می گردد.
فیبرومیالژی
تعریف
یک
سندرم روماتولوژیک شایع است که با درد مزمن و منتشر عضلانی استخوانی و
تعدادی از اختلالات دیگر (نظیر اختلال خواب و خلق )مشخص می شود .
شیوع و اهمیت
این سندرم تقریبا دو در صد از افراد جامعه را مبتلا می کند.
در تمام سنین، نژاد ها و فرهنگ ها وجود دارد.
در دوره کودکی، شیوع این سندرم در دختر و پسر یکسان است ولی در سنین 60-50 سالگی در خانم ها هفت برابر آقایان است.
فیبرومیالژی اثر مخربی روی کیفیت زندگی و عملکرد فیزیکی بیمار می گذرد.
بیش از %30 از مبتلایان به فیبرومیالژی مجبور می شوند ساعات یا شدت کار خود را کاهش دهند.
تشخیص
در حال حاضر، تشخیص این سندرم بر اساس معیار های سال 1990 کالج روماتولوژی آمریکا انجام می گیرد که عبارتند از:
1- سابقه درد منتشر بدن به مدت سه ماه
2- لمس نقاط مشخص از بدن درد ناک باشد (یعنی از هیجده نقطه مشخص، حداقل یازده تای آنها درد ناک باشد).
خصوصیات بالینی
این سندرم یا به صورت ناگهانی یا تدریجی پس از یک حادثه (فیزیکی یا روانی) آغاز می شود .
درد فیبرومیالژی غالبا همیشگی است و گاهی تشدید درد وجود دارد .
دیگر
علایم بالینی فیبرومیالژی عبارتند از: اختلالات خلقی و شناختی، اختلال در
حافظه کوتاه مدت، درد ضرباندار پس سری، سبکی سر، بی خوابی یا خوابی که قادر
به بر طرف کردن خستگی نیست، خستگی روزانه، گزگز و مور مور در اندامها، درد
شکمی و لگنی، اسهال یا یبوست، سوزش یا تکرر ادرار .افسردگی، اضطراب،
سندرم روده تحریک پذیر، قاعدگی دردناک، کمردرد، در بیماران دارای
فیبرومیالژی شایع تر هستند .
واکنش مبتلایان به فیبرومیالژی نسبت
به تحریکات درد ناک غیر عادی است. به عبارت دیگر این افراد در مواجهه با
تحریکات درد ناک، حساس تر هستند.
درمان
فیبرومیالژی
روی طول عمر بیمار اثر نمی گذارد ولی می تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد.
معمولا درمان کامل علایم غیر ممکن است ولی می توان با درمان مناسب، علایم
را تا حد زیادی کاهش داد .
از اقدامات ذیل می توان برای کنترل فیبرومیالژی استفاده کرد.
باید بیماری را پذیرفت.
باید بررسی کاملی در جهت رد سایر بیمارهای مشابه صورت گیرد.
آموزش مناسب مفید خواهد بود
بیمار باید نقش فعالی در درمان خود پیش بگیرد
حمایت های روانشناسی و روانپزشکی و بیوفیدبک کمک کننده هستند.
ورزش نقش مهمی دارد.
گاهی بصورت کاملا انتخابی، فیزیوتراپی کمک کننده است.
استفاده از دارو نیز مفید است.
شلی یا بیش تحرکی مفصل (مفاصل)
در این قسمت به بحث در مورد "شلی یا بیش تحرکی مفصل" پرداخته ایم. ابتدا توضیحی در مورد خود بیماری خواهیم داشت و سپس به علل، علایم و روش های درمانی آن می پردازیم. در پایان نیز نکاتی که برای بیماران مفید هستند را آورده ایم.
بیش تحرکی مفصل چیست؟
اگر شما به این بیماری مبتلا هستید، یک یا چند مفصلتان ممکن است محدوده حرکتی غیر عادی داشته باشد، این مفاصل "شل" هستند و از کودکی همینطور بوده اند.
چگونه "بیش تحرکی" را بررسی می کنند؟
تفاوتهای بین فردی باعث می شود که بررسی این سندرم مشکل شود. سالها پیش، دو محقق به نامهای کارتر و ویلکینسون (Carter and Wilkinson ) روشی برای اینکار ابداع کردند. بعدها، پروفسور بیتون (Beighton ) این روش را اصلاح کرد و هنوز هم از همین روش استفاده می کنیم. اگر فکر میکنید که دچار این سندرم هستید، می توانید با انجام تست ارایه شده در شکل ذیل امتیاز خودتان را محاسبه کنید. در این شکل، پنج تست آورده شده است، به ازای هر کدام که می توانید انجام دهید یک امتیاز به خودتان بدهید، به خاطر داشته باشید که تست های شماره دو تا پنج باید در هر دو سمت انجام گیرند، بنابراین حداکثر امتیاز قابل حصول، عدد 9 خواهد بود. امتیاز اکثر افراد در حد یک یا دو خواهد شد. اگر امتیاز شما 4 یا بیش از 4 است، احتمالا بیش تحرکی مفاصل دارید و باید با پزشک خود مشورت کنید.
لازم به ذکر است که در حال حاضر بحث بیش تحرکی در یک قسمت خاص از بدن، نیز مطرح شده است که در اینجا قابل طرح نیست.
علت این سندرم چیست؟
سه عامل در این مساله دخیل دانسته شده اند:
1- شکل سر استخوانها
2- ضعف لیگامانها
3- سفتی عضلانی (تونیسیته tonicity )
ذیلا در مورد هر یک از عوامل فوق توضیح مختصری خواهیم داشت.
شکل سر استخوانها
برخی مفاصل، نظیر مفصل ران و شانه، اصطلاحا جزو مفاصل "گوی و کاسه" هستند، یعنی یک سمت این مفاصل شبیه "گوی یا تیله" است و سر دیگر شبیه به کاسه است. اگر سمت "کاسه" در یک مفصل، به اندازه کافی گود نباشد، آن مفصل حرکتی بیشتر از اندازه نرمال خواهد داشت.
ضعف لیگامانی
لیگامانها (رباط ها) طنابهای محکمی هستند که سبب استحکام مفاصل می گردند. دو پروتئین اساسی در ساختمان این رباط ها وجود دارند. الاستین (elastin ) که سبب کشش پذیری رباط می شود و کلاژن (Collagen ) که سبب استحکام آن می گردد.
سفتی عضلات
میزان سفتی عضلات هر شخص توسط سیستم عصبی مرکزی تعیین می شود و این میزان می تواند روی محدوده حرکتی مفاصل موثر باشد. برخی از مردم با استفاده از تکنیک های خاصی نظیر یوگا تون عضلات خود را کاهش داده، انعطاف پذیری مفاصل را زیاد می کنند.
علایم این سندرم چیست؟
بسیاری از افرادیکه دچار این سندرم هستند هیچ مشکلی ندارند و شاید حتی متوجه وجود این سندرم هم نشده باشند، ولی در میان گروهی که دچار علایم می شوند، درد شایع ترین علامت این سندرم است. این درد، پس از انجام فعالیت های فیزیکی سنگین بارز تر است، زیرا عضلات باید برای حفظ پایداری مفاصل فعالیت بیشتری بکنند و کار بیشتری انجام دهند. این درد با استراحت بهبود می یابد.
اگر این سندرم به علت نقص کلاژن به وجود آمده باشد، ممکن است علایم دیگری نظیر فتق یا واریس نیز به وجود بیاید. همچنین احتمال صاف بودن کف پا نیز وجود دارد. ممکن است نقص رباط ها سبب کمردرد نیز بشود.
روش های درمانی موجود چیست؟
اجازه بدهید روش های موجود را به سه دسته تقسیم کرده، در مورد هر یک مختصرا بحث کنیم.
1- فیزیوتراپی: برخی از صاحب نظران معتقدند که تقویت عضلات اطراف مفاصل در گیر میتواند سبب افزایش پایداری آن گردد.
2- درمان دارویی: در صورتیکه درد داشته باشید، بسته به شدت درد و وجود سایر علایم (نظیر علایم تجمع مایع در مفصل) پزشک شما ممکن است از داروهای مختلف استفاده کند.
3- جراحی: مطلب مهم که باید مورد توجه قرار گیرد این است که در مبتلایان به سندرم بیش تحرکی مفصل، بافت های شل دیرتر از معمول بهبود می یابند و در جراحی های بزرگ نیز احتمال خونریزی بیشتر از سایرین است.
علیرغم آنچه گفته شد باید در نظر داشته باشید که احتمال پارگی تاندون در کسانی که ضعف کلاژن دارند بیشتر است و این پارگی تاندون معمولا محتاج جراحی است. معمولا جراحی برای فیکس کردن مفصل پیشنهاد نمی شود.
آیا بین این سندرم و آرتروز ارتباطی وجود دارد؟
تحقیقات در این زمینه به نتایج کاملا متناقضی رسیده اند! برخی محققین متعقدند که شلی مفصل زمینه را برای آرتروز فراهم می کند و برخی دیگر بر این باورند که شلی مفصل نقش محافظت کننده در برابر آرتروز دارد.
آیا خودم هم می توانم کاری کنم؟
همانطور که توضیح داده شد، ممکن است فعالیت فیزیکی شدید سبب درد شوند. ورزش های "بدون برخورد" و سبک نظیر شنا و دوچرخه سواری مناسب تر هستند.
رژیم غذایی خاصی برای این بیماری وجود ندارد ولی تغذیه خوب و کنترل وزن سبب بهتر شدن وضیت شما می گردد.
به نظر نمی رسد که آب و هوا در این سندرم موثر باشد.
آیا این سندرم فایده ای هم دارد؟
این سندرم برای بعضی ها (مثلا زیمناستها و شیرجه کاران) مفید است، در این ورزش ها سه مساله مهم است: انعطاف پذیری، قدرت و استقامت. کسانیکه به سندرم بیش تحرکی مفصل مبتلا هستند، انعطاف پذیری را بصورت خدادادی دارند.
سندرم بیش تحرکی مفاصل برای نوازندگان نیز (خصوصا نوازندگان کیبورد) مفید است.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید پاگانینی و راشمانینوف هم به این سندرم مبتلا بوده اند.
آیا بیش تحرکی مفصل ارثی است؟
همانطور که گفته شد، چند عامل برای ایجاد بیش تحرکی وجود دارد و وراثت به این عامل وابسته است.
اگر علت بیش تحرکی شما، نقص کلاژن باشد، به احتمال زیاد فرزند شما نیز مبتلا خواهد شد، در این موارد، ابتلای فرزند دختر شدیدتر از فرزند پسر است.
اگر بیش تحرکی شما به علت اختلال شکل سر استخوان ها باشد، باز هم احتمال انتقال ارثی آن زیاد است.
آیا ممکن است بیش تحرکی به علت یک بیماری زمینه ای دیگر ایجاد شده باشد؟
ندرتا، این سندرم، جزیی از بیماریهای نادری نظیر اوستئوزنز ایمپرفکتا (OI)، سندرم مارفان یا سندرم اهلرز دانلوس است.
یک نکته!
نکته جالبی که با آن برخورد کرده ام این است که برخی بیماران، شلی مفصل را با نرمی استخوان اشتباه می گیرند! نرمی استخوان (osteomalacia) بیماری کاملا متفاوتی است که با درد استخوانی وضعف عضلانی بروز میکند.
