سندرم زانوی صدادار، جابه‌جایی مهره‌ها و آرتروز زانو
از متداول‌ترین بیماری ها هستند که منجر به صدا دادن زانو می‌شوند. اگر پس
از نشستن طولانی مدت در یک حالت، پا را حرکت دهید، احساس ترکیدن چیزی در
زانو و صدا دادن آن را تجربه خواهید کرد که برای اکثر افراد ناراحت کننده و
ناخوشایند است. این احساس به ویژه در بیماران مسن‌تر با دردهای
آزاردهنده‌ی دیگری نیز توأم است. این بیماران سالمند از درد بعضی از
قسمت‌های زانو یا تمام بخش‌های این مفصل نیز شکایت دارند. در راستای درک
بهتر مطلب و افزایش آگاهی در ادامه علل احتمالی، علائم، تشخیص و درمان صدا
دادن و تق تق زانو را شرح می‌دهیم.
آناتومی زانو
داخل تصویر:
استخوان ران (فمور)، رباط‌ها (لیگامان‌ها)، مینیسک، استخوان نازک نی (فیبولا)، کشکک، سینوویوم، رباط‌ها (لیگامان‌ها)، استخوان درشت نی (تیبیا)
زانو عملکردی مشابه یک مفصل بزرگ دارد و استخوان ران (فمور) را به استخوان بلند ساق پا (درشت نی یا تیبیا) متصل می‌کند؛ نازک نی (فیبولا)، استخوانی در ساق پا، نیز به این مفصل متصل است. کشکک زانو (پاتلا) استخوان کوچک برآمده و محدبی است که در جلوی زانو قرار دارد و از این مفصل محافظت می‌کند.
دو بالشتک ضخیم غضروفی به نام مینیسک از استخوان‌های درشت نی و نازک نی محافظت می‌کنند و از سایش بین این دو می‌کاهند. کپسول سرشار از مایعی به نام سینوویوم نیز در میان مفصل قرار می‌گیرد و حرکت آن را نرم و روان می‌سازد. چهار رباط (نوارهای محکم و انعطاف‌پذیر کشیده شده در عرض سطح ناهموار مفصل)، استخوان‌ها را به یکدیگر پیوند می‌دهند.
انواع
بیماری صدا دادن زانو به سه دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود:
- صدا دادن بدون درد ـ صدا دادن زانو در صورتی که به بروز درد دامن نزند، مایه‌ی نگرانی نیست.
- صدا دادن زانو پس از آسیب دیدن ـ گاهی اوقات هنگام صدمه دیدن زانو، برای مثال پیچ خوردن آن، غالباً صدای ناگهانی و بلندی همزمان با وارد شدن آسیب شنیده می‌شود.
- صدا دادن مکرر درناک زانو که علت آن ضربه یا صدمه دیدن مستقیم زانو نباشد ـ صدا دادن زانو همراه درد به تدریج بدون هیچ علت مشخصی بروز می‌یابد.
ممکن است هربار که زانو را می‌چرخانید، خم می‌کنید یا راه می‌روید، صدای تق تق، خرت خرت یا قرچ قرچ آن را بشنوید. صدا دادن بدون درد زانو یا ناپایداری آن صرفاً به ترکیدن حباب‌های هوای داخل مفصل یا تاندون‌ها و رباط‌ها مربوط می‌شود. این صدا همراه با احساس از جا درآمدن زانو غالباً بیانگر یک مشکل سلامتی جدی است. با این وجود، در صورت بدون درد و ناراحتی بودن آن، معمولاً به منزله رخدادی طبیعی تلقی می‌شود. اما در صورت تکرار بیش از اندازه و بروز درد و ناراحتی در زانو هنگام حرکت باید جدی گرفته شود.
علت
گاز در گذر زمان در ناحیه‌های اطراف مفصل جمع می‌شود و حباب‌های بسیار کوچکی را در مایع سینوویال تشکیل می‌دهد. بعضی از این حباب‌ها هنگام خم کردن زانو می‌ترکند و رباط‌ها صدا می‌دهند. این پدیده طبیعی است و همه‌ی ما گاهی تجربه‌اش می‌کنیم.از سوی دیگر، آرتروز به استخوان و غضروف صدمه می‌زند؛ در نتیجه هنگام حرکت دادن مفصل آسیب دیده صدای قرچ قرچ و تق تق شنیده می‌شود.
علل صدای زانو با درد
در ادامه رایج‌ترین دلایل صدا دادن توأم با درد زانو را شرح می‌دهیم:
- پارگی رباط (لیگامان) ـ این بیماری غالباً همزمان با آن نوع آسیب دیدن زانو رخ می‌دهد که در پی آن صدا دادن زانو شنیده می‌شود. پارگی‌های رباط صلیبی قدامی معمولاً باعث صدا دادن زانو می‌شود. به علاوه زانو پس از پارگی رباط (لیگامان) نیز صدا می‌دهد، چون مفصل زانو نمی‌تواند به دلیل آسیب دیدن به شیوه طبیعی حرکت کند.
- پارگی مینیسک زانو ـ پارگی غضروف زانو صدا دادن آن را به دنبال دارد. پارگی‌های مینیسک به یکباره یا به مرور زمان رخ می‌دهند، بنابراین شروع صدا دادن می‌تواند تدریجی باشد. از آنجایی که مینیسک از مفصل زانو محافظت می‌کند، پاره شدن آن می‌تواند منجر به صدا دادن مفصل زانو بشود. بسته به شیوه‌ی راه رفتن یا استفاده از زانو این احساس از جا درآمدن و صدا دادن بروز می‌یابد.
- کشیدگی تاندون ـ در صورتی که رباط‌های (لیگامان‌های) زانو فراتر از دامنه حرکتی طبیعی‌شان کشیده شوند، بیماری کشیدگی تاندون رخ می‌دهد. بیمار تا زمان التیام نیافتن کامل با احساس صدا دادن زانو مواجه خواهد بود.
- سندرم کندرومالاسی یا نرمی غضروف ـ آسیب‌های ناشی از استفاده مکرر از پا نیز منجر به صدا دادن زانو می‌شوند. زانو در پی‌آمد این بیماری ها معمولاً به نحو مناسبی درون شیار مفصل قرار نمی‌گیرد و در نتیجه زانو صدا می‌دهد و باعث درد و ناراحتی بیمار می‌شود. این بیماری بیشترین میزان شیوع را در میان ورزشکارانی دارد که شروع صدا دادن زانو بدون وارد شدن هیچ ضربه‌ای به این مفصل آغاز شده است.
- استئوآرتریت زانو ـ در نتیجه‌ی فرسوده شدن زانو در گذر زمان، این مفصل به شیوه‌ای حرکت می‌کند که به درد و صدا دادن دامن می‌زند. صدای تق تق زانو گاهی در اثر سایش استخوان‌ها در مفصل به گوش می‌رسد، چون غضروف تحلیل رفته است و دیگر مانند گذشته قادر به حمایت کردن از این ناحیه نیست.
در پاسخ به این سوال که صدای زانو از چیست؟ باید گفت، رایج‌ترین دلیل صدا دادن بدون درد زانو معمولاً به حباب‌های گاز (مانند زمان شکستن بند انگشتان) یا صرفاً به صدای طبیعی حاصل از کشیده شدن رباط‌ها (لیگامان‌ها) و تاندون‌ها هنگام حرکت دادن زانو و چرخاندن آن مربوط می‌شود.
عوامل خطر
کریپتوس یا صدا دادن زانو رایج و معمولاً بدون درد است و دلیلی برای نگران نشدن وجود ندارد. اما اگر این صداهای تق تق پی در پی همراه با درد باشند باید جدی گرفته شوند، چرا که می‌تواند مبین ابتلا به بیماری وخیمی باشد. کریپتوس زانو یکی از علائم متداول استئوآرتریت و همچنین یکی از علائم رایج آرتروز عفونی یا روماتوئید و بسیاری از گونه‌های مختلف آسیب‌های زانو به شمار می‌رود. بنابراین اگر هنگام صدا دادن تق تق، خرت خرت و قرچ قرچ کردن زانو دچار درد می‌شوید در اولین فرصت به پزشک معالجه کنید.
تشخیص
پزشک به منظور تشخیص علت صدا دادن زانو سابقه پزشکی را بررسی و پرسش‌هایی را در زمینه‌ی فعالیت‌های اخیر مطرح می‌کند. چنانچه صدا دادن زانو همزمان با ضربه و آسیب دیدن آن آغاز شده است، حتماً این موضوع را با پزشک در میان بگذارید. در صورت آگاهی پزشک از وجود علائم دیگری چون تورم و احساس از جا درآمدن زانو، وی بهتر می‌تواند عارضه را تشخیص دهد و برنامه‌ی درمانی را طرح‌ریزی کند. در صورت لزوم، ارزیابی‌های بیشتری چون پرتونگاری (اشعه ایکس) و ام. آر. آی. انجام خواهند شد. در برخی موارد نمونه برداری مایع داخل زانو و آزمایش خون انجام می‌شود.
درمان
اگر صدا دادن زانو بدون درد است، به احتمال زیاد فرایندی طبیعی است و موردی برای نگرانی وجود ندارد. بااین حال، بهتر است این موضوع را با پزشک معالج خود در میان بگذارید. در صورتی که صدا دادن و درد زانو پیامد وارد شدن ضربه و آسیب دیدن زانو باشد، زمان کافی برای استراحت کردن در برنامه‌ی درمانی گنجانده می‌شود. داروهای ضدالتهاب و مسکن‌ها در طول دوره‌ی بهبود به کنترل کردن علائم کمک می‌کنند. اگر پزشک تشخیص دهد که رباط یا مینیسک زانو پاره شده است، احتمالاً انجام عمل جراحی ضرورت می‌یابد. ممکن است پس از جراحی نیز صدا دادن زانو همچنان، به دلیل تحلیل رفتن عضله‌های حمایت کننده‌ی زانو طی دوره‌ی بهبود، ادامه داشته باشد، اما این بار این صدا دادن بدون درد است. فیزیوتراپی (طب فیزیکی) و استفاده از بریس زانو نه تنها مانع صدا دادن زانو می‌شوند، بلکه احتمال آسیب دیدن مجدد زانو را نیز به حداقل می‌رسانند.
پزشک در مواجهه با بیماری های مستمر صدا دادن زانو، نظیر کندرومالاسی کشکک زانو یا آرتروز، توصیه می‌کند که تا زمان ملایم شدن درد استراحت کنید و پس از آن برای تقویت مفصل از فیزیوتراپی و ورزش زانو درد کمک بگیرید. بریس‌های ثابت نگه دارنده‌ی کشکک،در ثابت نگه داشتن کشکک در سر جای خود و رفع از صدا دادن زانو مؤثراند. (لازم به ذکر است که بریس در درمان آرتروز نیز مفید است.) از یاد نبرید که در صورت صدا دادن زانو با درد حتماً به پزشک مراجعه کنید تا علت این بیماری را تشخیص دهد و بهترین روش درمانی را متناسب با شرایط شما تهیه کند. بهتر است در صورت صدا دادن زانو به پزشک مراجعه کنید، به ویژه اگر صدا دادن زانو همراه با درد است. چنانچه پزشک تأیید کند که این صدا نشأت گرفته از یک مشکل جدی نیست، می‌توانید با انجام توصیه‌های زیر از بروز این صدا ممانعت کنید:
- عضله‌های پا، به ویژه عضله‌های همسترینگ، چهارسر و سرینی را تقویت کنید تا حمایت بیشتری از مفصل زانو به عمل آید و بنابراین مفصل زانو پایدارتر شود.
- توان حرکتی مفصل‌های ران و مچ‌ها را بهبود ببخشید، چون در غیر این صورت زانو مجبور خواهد بود تا کاهش حرکت این مفصل‌ها را جبران کند و در نتیجه دچار درد یا صدا دادن زانو خواهید شد.
- پیش از شروع هر تمرین، با انجام نرمش‌های کششی مناسب، بدن و از جمله مفصل زانو را گرم کنید تا حرکتی نرم و روان داشته باشد.
- شیوه صحیح پریدن را یاد بگیرید، چون پایین آمدن با زانوهای صاف موجب می‌شود که این مفصل‌ها ضربه‌ی شدیدی را جذب کنند و این امر نه فقط برای زانوها، که برای دیگر مفاصل نیز مضر است. حرکت اسکوات نیمه بهترین شیوه‌ی به زمین نشستن پس از پریدن به شمار می‌رود.
- رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی لازم برای تمام مفصل‌های بدن داشته باشید. حتماً سبزیجات و میوه‌های تازه‌ی گوناگون را در برنامه روزانه‌ی غذایی خود بگنجانید، چون سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این مواد غذایی برای حفظ سلامتی بافت اتصال دهنده مفیداند. همچنین برای کاهش التهاب مفاصل، ماهی چرب و روغن ماهی مصرف کنید.
- ورزش‌ها و فعالیت‌هایی را انجام ندهید که فشار فراوانی به زانو وارد می‌کنند، به درد این مفصل دامن می‌زنند یا صدای تق تق و خرت خرت آن را تشدید می‌کنند. با متخصص تغذیه و تناسب اندام در مورد مشکل خود صحبت کنید و در این بین برنامه تمرینی خاصی را دنبال نمایید و در جستجوی شیوه صحیح باشید.
اگرچه توصیه‌های فوق برای کاهش صدای زانو، در صورت صحیح انجام شدن، کاملاً ایمن هستند، با این همه بهتر است پیش از انجام هر یک از آنها با پزشک معالج خود مشورت کنید. در صورت تشدید صدای زانو و افزایش تعداد دفعات صدا دادن آن حتماً بی‌درنگ برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.
پیشگیری
پیشگیری از درد و صدا دادن زانو آسان‌تر و نتیجه‌بخش‌تر از درمان آن است. به منظور پیشگیری از درد مفصل، چه مزمن چه موقت، از وارد کردن فشار غیرضروری به مفصل خودداری کنید و میزان فعالیت خود را تا زمان فروکش کردن درد کاهش دهید. با انجام نرمش‌های کششی و گرم کردن بدن پیش از ورزش، دامنه‌ی حرکتی را افزایش دهید و مانع آسیب دیدن مفاصل شوید. با رعایت رژیم سرشار از پروتئین‌های کم‌چرب حیوانی و فراورده‌های تازه، مواد مغذی لازم برای بهبود سریع و مناسب را در اختیار بدن بگذارید. ورزش کنید تا وزن مناسب داشته باشید و به این ترتیب هم از میزان فشار و کشش وارده بر مفاصل کم کنید و هم با افزایش انعطاف‌پذیری احتمال آسیب دیدن مفصل را به حداقل برسانید. پوشیدن کفش مناسب با کفی‌های بادوام که پاشنه بلند هم نباشند از فشار وارده بر مفصل‌های پا می‌کاهد.
اکثر افراد توجه چندانی به زانوی خود ندارند، درمان درد زانو و صدا دادن آن را جدی بگیرید تا مانع تشدید آسیب شوید. صدای تق و تق زانو اگر بدون درد باشد نگران کننده نیست اما در صورت بروز درد یا هر علائم دیگری به پزشک مراجعه کنید که تا متوجه شوید علت صدای زانو از چیست و با پزشک معالج خود درباره‌ی گزینه‌های درمانی در دسترس برای درد زانو و صدا دادن آن مشورت کنید.
